نویستەکا

ساکینە جانسز ئەژناسیا بە هەڤاڵ “سارا” کێ بێ ؟

ساکینە جانسز ئەژناسیا بە“سارا” ساڵەو ١٩٥٨ ی جە دەگاو ‘تەخت خەلیل’ی سەربە دەرسیم، جە خانەوادێوە کوردی عەڵەوی جە ئەذێ بییە . خانەوادەو ساکینەی یۆ چا خانەوادا بۆ کە جە کۆم کۆشتەکەو دەرسیمی جە ساڵەو ١٩٣٨ رزگارشا بیەن . بە بۆنەو ئاژەو خراپوو ژیوای و بیەو دەسەڵاتێ فاشیستی جە تورکیەنە ، خانەوادەو ساکینەی پسۆ فرەو کوردەکا سەرنیشتوو کوردستانی ڕوە کەرا وەڵاتوو ئاڵمانی . پەێ یەکەم جاری ساکینە جە غەریبینە نامێ کوردستانی مژنەوۆ . ژیوای جە وەڵاتێ غەریب و دووری ئاواتەکا ساکینەی چەنی ژیواو کۆمەڵگاو ئەرووپای با بە هۆ ئانەی کە ساکینە جە دماو چن ساڵا جە تەمەنوو هەرزەکاری گێڵۆوە دەرسیم .

گێڵایۆ پەێ دەرسیمی دەس پەنەکەردەو ژیوای رێکوزیائیی چەنی وێش مارۆ . ئاشنا بیەی چەنی جوانا ئاپۆچی و چەپی ویر و ژیواو ساکینەی پەێ تێکەڵاو بیەی چەنی ئاخێزوو پەکەکەی نزیک کەرۆوە . نزیک بیەی جە ویرو و بەرنامەکا ئاپۆچی خانەوادەکەیش نەگەران کەرۆ . ساکینە بە بۆنەو کەم کەردەیۆ فشارەکا ئەدێش و کەس و کاریش چەنی مامۆزێوە وێش کە کەسێ چەپ بۆ ژیوای هام بەشی دەس پەنە کەرۆ . بە جۆرێ کە جە دماو دەس پەنە کەردەو ژیوای هام بەشی پەێ رێکوستەو جوانا و ئاشنا بیەی زیاتەر چەنی بەرنامەو پەکەکەی ڕوە کەرۆ ئزمیری . جە ئزمیرەنە جە ماوێوە کەمەنە چەنها ژەنێ جە گرووپە جیاوازەکا رێکوزۆ. بە جۆرێ کە نامێش گنۆ نامگاو جوانا ئزمیری .

ئازایەتی و ژیری ساکینەی پاسە کەرۆ کە کە جە ساڵەو ١٩٧٨ جە عەمروو ٢٠ ساڵی جەدەگاو ‘فیس’ و ئامەدی سەروو پێشنیاڕوو ڕابەر ئۆجەڵانی و هەڤاڵاش بەشداری یۆهەمین کۆنگرەو پەکەکەی کەرۆ . وەلێ پەکەکەینە ، جوانا کوردی و چەپێ تورکیەی چێروو نامێ جوانا ئاپۆچی خەبات و و کۆشیاو وێشا رێک وستەبێ . ئەرەمەرزنایرەو پەکەکەی جوابێ بێ پەێ داگیرکاری و ئینکاروو کورد و کوردستانی جە لاو نەیارا نەتەوەکەیماوە . هۆرچنیاو ساکینە جانسزی پسۆ یۆ جە ئەرەمەرزنەراو پەکەکەی ئەرکداریش جە وەرانوەرو کۆمەڵگای و ئازادی کوردستانی قۆرستەر کەرۆ . ساکینە جە دماو کۆنگرەی پەێ خەباتی ڕوە کەرۆ شاروو ئەبدۆڵعەزیزی . فرە بیەو چاڵاکیەکا پەکەکەی چا هەرێمەنە پاسە کەرۆ کە دەۆڵەت بە تایبەت چن کەسێ کیانۆ دلێ رێکوزیاکا پەکەکەی . تا ئانە جە شاروو ئەبدۆڵعەزیزی جە یۆهەمین مانگەو هامنی جە ساڵەو ١٩٧٩ بە بۆنەو خیانەتوو یۆ چا کەسا کە جە لاو دەۆڵەتی پێ کاروو جاسووسی ئەرکدار کریابێ ساکینە ڕاپۆرت کریۆ و گیریۆ .

جە دماو گیریایش و وازایشۆ پەێ زینانوو ئامەدی ، سەرەراو ئازارو و ئەزیەتێ فرە ، ساکینە جانسز جە ماوەو ١٠ ساڵا زینانی بیەیش بە ڵێرێوە بەرز جە وەرانوەروو شناسنامەو ژەن بیەی ، پەکەکە بیەی و کوردستانی بیەیش مدرامان کەرۆ . جە زینانوو ئامەدینە فرەو ئا کەسا کە چاگە با چەنی ویر و بەرنامەو پەکەکەی ئاشناشا کەرۆ . جە دماو ئازاد بیەیش جە سەرەتاکا ١٩٩٠ ڕوە کەرۆ ئەرووپای و جە دماو ٨ ساڵا چەمەڕوانی جە لاو دەۆڵەتوو فەرانسەیۆ مافوو پەنابەی هۆرگێرۆ . جە ماوەو ژیوایش جە ئەرووپانە سەرداو فرەو وەڵاتا، شاروو و دەگا و ئا یاگا کەرۆ کە کوردێ هەر چوار پارچەی ژیوا . بە سەدان گڵێرە بیە رێکێوزۆ . بە هەزاران جوانێ نزیکوو پەکەکەی کەرۆو و بە سەدان کەسێ بەژدارێ هێزوو گریڵای کەرۆ . جە دماو هۆرگێرتەو پاسپۆرتوو وفەرانسەی هامنوو ١٩٩٨ بە ئامانجوو بەشداری جە هێزوو گریڵای ڕوە کەرۆوە وەڵاتی و کەشە سەربەرزەکا کوردستانی . بە جۆرێ کە تا ساڵەو ٢٠٠٧ پسۆ گریڵای و پسۆ پێشەنگوو ژەنا جە رۆژئاوا و قەندیڵەنە درێژە بە کۆشیای و خەباتی سیاسیش مدۆ .

جە ساڵەو ٢٠٠٧ بە بریاروو پەکەکەی پەێ کارووبارو ژەنا ، دیپلۆماسی ، رێکوستەو جوانا ڕوە کەرۆوە ئەرووپای . گێڵایۆ ساکینە جانسێزێ پەێ ئەرووپای هام وەختا چەنی فرەو بیەو دەسەڵاتوو ئەردۆغانی و ئاک پارتی جە دلێ و بەروو تورکیەینە . بە جۆرێ کە فرەو رێکوزیا فاشیستەکا سەر بە تۆرکیەی پسۆ وەرگە بۆرەکا جە فرەو وەڵاتەکا ئەرووپائینە بە ئامانجوو تیرۆر و تۆقناو نەیارا دەۆڵەتوو تورکیەی وێشا رێکوستەن . ساکینە جە دماو ساڵەو ٢٠٠٧ تا ٢٠١٣ جە فرەو بەشەکانە تاواش هێزوو و ڵێرێوە گەورەتەر بەخشۆ بە کۆمەڵگا کوردی بە تایبەت رێکوزیاکا ژەنا .فرەو بیەو چاڵاکی کۆمەڵگا و کوردی بە تەیبەت ژەنا چێروو چەترەو پەکەکەینە پاسەش کەرد کە ئەردۆغان بە هەمیاری رێکوزیاو وەرگە بۆرەکا و هەر پاسە سازمانوو ئیتڵاعاتوو خارجەو فەرانسەی ( دی جی ئێش ئیی ) و سازمانوو ئیتڵاعاتوو وەزارەتوو دیفاعوو فەرانسەی ( دی ئاڕ ئێم ) جە دماو چن مانگا چێروو چەم وستەو چاڵاکیەکا ساکینە جانسێزی بە شێوە پڵان پەێ مجیا ساکینە جانسێزە و دوێ تەر جە هەڤاڵاش بە نامەکا لەیلا شایلەمەز (ڕۆناهی) ئەندامەو رێکوزیا جوانا کوردو ئەرووپای و فیدان دۆغان ئەژناسیا بە (ڕۆژبین) ئەندامەو کۆگاو پەنەیاوناو کوردا ئەرووپای جە ڕۆ ٩-١-٢٠١٣ جە پاریسەنە تیرۆر کریا .

جە دماو تیرۆروو هەڤاڵ ساکینەی و هەڤاڵەکاش سەذ هەزار کوردی و نزیکا کوردی ڕوەشە کەردە یاگێ شەهید بیەو ساکینە جانسێزی . چێروو فشاروو دۆسا کوردی پەێ دەۆڵەتوو فەرانسەی دماو چن ڕوا کەسێ بە نامێ عومەر گۆنەی پسۆ قاتڵوو ساکینە جانسێزێ و رەفێقەکاش قۆڵبەس کریا . بە پێچەوانەو ئانەیە کە دەۆڵەتوو تورکیەی خاتر جەمیش دابێ بە عومەر گۆنەی کە دماو چن مانگا دادگاکەیش وازاوە پەێ تورکیەی و چاگەیش ئازاد کریۆ . بەلام فشاروو گەلوو کوردی و داواو ئاشکرا کەردەو ڕاسی تیرۆروو هەڤاڵاشا پاسەش کەرد کە دەۆڵەتوو فەرانسەی نەتاوۆ پەروەندەو عومەر گۆنەی وازۆوە پەێ تورکیەی . بە بۆنەو ئانەی عومەر گۆنەی خاتر جەم بی کە دەۆڵەتوو تورکیەی پەێ ئازادیش هیچ هەنگامێ نمەنیۆ ، چن ڕاسیەیش سەروو پڵانەو تیرۆروو ساکینە جانسێزی درکنێ . بە تایبەت رۆڵوو وێش پسۆ ئەندامێ میتی و هەر پاسە هەمیاری دەزگا ئیتڵاعاتیەکا فەرانسەی پەێ ئاسانکاری تیرۆرەکەو ٩-١-٢٠١٣ ی . جە دماو دڕکناو ئا ڕاسیا جە ڕۆ ١٦ سەروو ١٧ دسامبروو ٢٠١٦ عومەر گۆنەی بە شێوە گۆماناوی جە زینانەنە کۆشیا .

ساکینە جانسز-ە ئەژناسیێ بە (سارا)، ساڵەو ١٩٥٨ ی جە دەگاو ‘تەخت خەلیل’ی سەربە دەرسیم، جە خانەوادێوە کوردی عەڵەوی جەئەڎێ بیێنە. خانەوادەو ساکینەی یۆ جە ئا خانەوادانە کە جە کۆمکوشتەکەو دەرسیم-یەنە زگارشان بییەن کە جە ساڵەو ١٩٣٨ی ئەنجام دریان. بە بۆنەو ئاژەو خراپو ژیوای و بیەو دەسەڵاتێ فاشیستی جە تورکیەنە، خانەوادەو ساکینەی پێسەو فرەو کوردەکانو سەرنیشتو کوردستانی ڕووە مەکەرانێ وەڵاتو ئاڵمانی. پەی یەکەم جاری ساکینە جە غەریبینە نامێ کوردستانی مژنەوۆ. ژیوای جە وەڵاتێ غەریب و دووریەنە، ئاواتەکێ ساکینەی چەنی ژیواو کۆمەڵگاو ئەوروپای با بە هۆکارو ئانەی کە جە دماو چن ساڵان جە تەمەنو هەرزەکاریەنە بگێڵۆنەوە دەرسیم.

گێڵایۆ پەی دەرسیمی دەسپەنەکەردەی ژیوای رێکوزیاییی چەنی وێش ماروەرۆنە. ئاشنابیەی چەنی جواناو ئاپۆیی و چەپی، ویر و ژیواو ساکینەی پەی تێکەڵاوبیەی چەنی ئاخێزو پەکەکە-ی نزیک مکەرۆوە. نزیکبیەی جە ویرو و بەرنامەکاو ئاپۆییەکان، خانەوادەکەیش نەگەران مکەرۆن. ساکینە پەی کەم کەردەیۆ فشارەکاو ئەڎێش و کەسو کاریش چەنی مامۆزێوە وێش کە کەسێ چەپ بۆ ژیوای هامبەشی دەسپەنە مکەرۆنە، بە جۆرێ کە جە دماو دەسپەنەکەردەو ژیوای هامبەشی پەیێ
 رێکوستەو جوانا و ئاشنابیەی زیاتەری چەنی بەرنامەو پەکەکە-ی ڕووە مکەرۆ شارو ئزمیری سەر بە هەرێمو ئیژەو تورکیای. جە ئزمیر، جە ماوێوە کەمەنە چەنڎەها ژەنێ جە گرووپە جیاوازەکانە رێکمەوزۆنە. بە جۆرێ کە نامێش گنۆ نامگاو جواناو ئزمیری.

ئازایەتیی و ژیریی ساکینەی پاسە مکەرۆ ک کە جە ساڵەو ١٩٧٨ جە تەمەنو ٢٠ ساڵانیەنە بەشدارو کۆبییەی ئەرەمەزناو پارتو کارگەرانو کوردستانی پەکەکەی مکەرۆنە. کۆبیەۆەی جە دەگاو ‘فیس’و سەر بە شارو ئامەد-ی ڕێکوزیۆنە و  سەرو پێشنیاڕو ڕابەر ئۆجالانی و هەڤاڵەکاش ساکینە بەشداری یۆهەمین کۆنگرەو پەکەکەی مکەرۆنە. وەلێ دلێ پەکەکەینە، جوانێ کوردی و چەپێ تورکیەی چێروو نامێ جواناو ئاپۆییەنە خەبات و کۆشیاو وێشا رێکوستەبێ. ئەرەمەرزنایرەو پەکەکەی جوابێ بێ پەی داگیرکاری و ئینکارو کورد و کوردستانی جە لاو نەیاراو نەتەوەکەیماوە. هۆرچنیاو ساکینە جانسزی پسەو یوە جە ئەرەمەرزنەراو پەکەکەی ئەرکداریش جە وەرانوەرو کۆمەڵگای و ئازادی کوردستانی قۆرستەر مکەرۆنەوە. ساکینە جە دماو کۆنگرەی پەی خەباتی ڕووە منیۊ شارو ئەلازیغی . فرە بیەو چاڵاکیەکاو پەکەکەی جە ئا هەرێمەنە پاسە مکەرۆ کە دەوڵەتو تورکی بە تایبەت چن کەسێ سیخوڕێ  بکیانۆ دلێ رێکوزیاکاو پەکەکەی. دەرەنجاو ئانەیە جە شارو جە یۆهەمین مانگەو هامنو ساڵەو ١٩٧٩یە  جە شارو ئەلازیغیەنە ساکینە جانسزە ڕاپۆرت کریۆنە و دەستگیرە کریۆنە.

جە دماو گیریایش و فاڕیۆنەوە پەی زیندان ئامەدی. سەرەراو ئازار و ئەزیەت و ئەشکەنجەی فرەی، ساکینە جانسزە جە ماوەو ١٠ ساڵاو زیندانی بیەیشەنە بە لێرێوە بەرزەوە، پەی پارێزنای شناسنامەو (ژەن)بیەی، (پەکەکە)بیەی و (کوردستانی)بیەیش، مدرامانی بێهەمپا ئەنجام مڎۆنە. جە زیندانو ئامەدینە فرەو ئا کەسا کە،چەنیش گیرێنێ، ئاشنێشان مکەرۆ بە ویر و بەرنامەو پەکەکەی. جە دماو ئازادبیەیش جە زیندانەنە، جە سەرەتاکاو ١٩٩٠کانە ڕووە مکەرۆنە ئەوروپای و جە دماو ٨ ساڵان جە چەمەڕایی و نەبیەی مافو پەنابەری، سەرەنجا دەوڵەتو فەرانسەی مافوو پەنابەریش پنەبەخشۆنە. جە ماوەو ژیوایش جە فەڕەنسا و ئەوروپانە، سەردایو فرەو وەڵاتا و شارێ و ناوچەکان کەرۆنە کە کوردێ هەر چوار پارچەو کوردستانی چنەشان مژیوانێ و جە ئی چوارچوەنە سەدان گڵێرەوبیێ رێکێەوزۆنە و جە میانشانە بە هەزاران جوانێ نزیکێ پەکەکەی مکەرۆنەوە و بە سەدانێشان بەشدارێ ڕیزەکانو گەریلاکانو ئازادی مکەرۆنە. جە دماو هۆرگێرتەو پاسپۆرتو فەرانسەی، جە هامنو ١٩٩٨یەنە، ساکینە بە ئامانجو بەشداری جە هێزەکێ گەریلایەنە ڕووە منیوە وەڵاتی و کەشە سەربەرزەکان کوردستانی. بە جۆرێ کە تا ساڵەو ٢٠٠٧ چوون ژەنە گەریلایێوە ئازا و چنەئامایە و سیاسیێوە کارا، پێشەنگی ژەنا و پیایاو قەندیڵی و سەرجەم بەشکانو کوردستانی کەرۆنە و درێژە بە کۆشیای و خەباتی سیاسیی و لەشکرییش مدۆنە.

جە ساڵەو ٢٠٠٧ بە بریارو پەکەکەی پەی کاروبارو ژەنا، دیپلۆماسی، رێکوستەو جوانا و گلی، ڕووە منیۆوە ئەوروپای. گێڵایۆ ساکینە جانسزێ پەی ئەرووپای هاموەختا چەنی فرەو بیەو دەسەڵاتوو ئەردۆغانی و ئاک پارتی جە دلێ و بەروو تورکیەینە. بە جۆرێ کە فرەو رێکوزیاوفاشیستەکانو سەر بە تۆرکیەی پێسەو وەرگە بۆرەکان، جە فرەو وەڵاتەکانو ئەوروپاینە بە ئامانجو تیرۆر و تۆقنای نەیارەکانو دەوڵەتو تورکیەی وێشا رێکوستەن. ساکینە جە دماو ساڵەو ٢٠٠٧ تا ٢٠١٣ جە فرەو بەشەکانە تاواش هێزو و لێرێوە گەورەتەر بەخشۆنە بە کۆمەڵگا، کوردی بە تایبەت رێکوزیاکانو ژەنا و جەوانا.فرەو بیەو چاڵاکی کۆمەڵگاو کوردی بە تایبەت ژەنا چێرو چەترەو پەکەکەینە پاسەش کەرد کە ئەردۆغان بە هەمیاری رێکوزیاو وەرگە بۆرەکا و هەر پاسە سازمانو ئیتڵاعاتو فەرانسەی ( دی جی ئێش ئیی ) و سازمانو ئیتڵاعاتوو وەزارەتو وەرگیری فەرانسەی ( دی ئاڕ ئێم )ی جە دماو چن مانگان جە چەمداریکەردەی چالاکیەکاو ساکینە جانسزێ، بە شێوە پلان پەیکریا هەوڵ پەی تیرۆر کەردەیش مڎریۆنە. دەرەنجام ساکینە جانسزە و دوێ تەێ جە هەڤاڵە ژەنەکاش بە نامەکێ لەیلا شایلەمەز (ڕۆناهی) ئەندامەو رێکوزیاو جوانا کوردی ئەوروپا و فیدان دۆغان ئەژناسیێ بە (ڕۆژبین)ێ، ئەندامەو کۆگاو پەنەیاوناو کوردا ئەرووپای و ئەندامەو کەنەۆەی، جە ٩-١-٢٠١٣ جە پاریس-و پایتەخو فەڕەنسایەنە نە تیرۆرێ کریێ.
جە دماو تیرۆرو هەڤاڵ ساکینەی و هەڤاڵەکاش سەڎ هەزار کوردێ و ئازادیوازێ نزیکێ کوردی ڕوەشان نیا یاگێ شەهیدبیەکیشان و چالکی و ڕاپیمای گەورەشان دژ بە کەردە تیرۆرستیەکەی ئەنجامدا. چێروو فشاریەنە دەوڵەتو فەرانسەی دماو چن ڕوان کەسێش بە نامێ عومەر گۆنەی پێسەو کوشەرو ساکینە جانسزێ و هاوەڵەکاش دەستگیر کەرد! بە پێچەوانەو ئانەیە کە دەوڵەتو تورکیەی خاتر جەمیش دابێ بە عومەر گۆنەی کە دماو چن مانگان دادگاکەیش وازاوە پەی تورکیەی و جە ئاگەیچە ئازادش بکەرۆنە، بەڵام فشارو گەلو کوردی و دۆستەکاش پاسەش کەرد کە دەوڵەتو فەرانسەی نەتاونۆ پەروەندەو عومەر گۆنەی وازۆوە پەی تورکیەی. بە بۆنەو ئانەی عومەر گۆنەی خاتر جەم بی کە دەوڵەتوو تورکیەی پەی ئازادیش هیچ هەنگامێ نمەنیۆنە، چن ڕاسیەیش سەرو پڵانەو تیرۆرو ساکینە جانسزێ وهاوەڵەکاش درکنێ. بە تایبەت رۆڵو وێش پسەو ئەندامێ جە میتی و هەر پاسە هەمیاریش پەی دەزگا ئیتڵاعاتیەکانو فەرانسەی پەی ئاسانکاری تیرۆرەکەو ٩-١-٢٠١٣ی وست ڕووە.. جە دماو دڕکناو ئا ڕاسیا جە ڕۆو ١٦ سەرو ١٧ دسامبرو ٢٠١٦یەنە، عومەر گۆنەی بە شێوە گۆماناوی جە زیندانەنە کوشیا، بەڵام بانگەشە کریا بەنەوەشی مەردەن.

کۆوشتەو عومەرگۆنەی جە زیندانەنە گۆمانەکاو بەشداری سازمانە ئیتڵاعاتیەکاو فەرانسەیش جە تیرۆرو ساکینە جانسزی فرەتەر کەرد. جەدماو شەهیدبیەو هەڤاڵ ساکینەی و هەڤاڵەکاش تەرمەکێشان بیێوە پەی وەڵاتی و بە سەدان هەزار کوردێ بە تایبەت ژەنی بەشداریشان جە مەراسمو ئەسپەردەکەردەیشان کەرد. ساکینە چوون یوە جە شکۆدارانو خەبات وکۆشای ژەناو کوردستانی، سەرجەم  ژیوایش پەی ئازادی بەردسەر. پەوچی تا کورد و ئازادیوازێ بمانانێ جە یادش نمەکەرانێ و جە ئاسمانو وەڵاتینە پێسەو هەسێرێوە پرشنگدارێ پەی هەمیشەی گەشیۆوە. 

Hevallo on Twitter: "Central to resistance in Diyarbakir prison who  suffered unspeakable torture was PKK central committee member Sakine Cansiz  or Heval Sara who was credited with leading Kurdish women's self  organisation

Kurdipedia - ساکینە چانسز و چەند هاوڕێیەکی

کوردیپێدیا - ساکینە جانسز
Amed Paris şehitlerini yüzbinlerle bağrına bastı, uğurladı

Kurdîpêdiya - ساکینە جانسز

Z