ڕەزا سان، کێن و کێ بیەن؟ ەی بییەن بە سان و ماوا و پایتختش جە کۊ بییەن؟
:
هەرپاسە کە مزاندێ یۆ جە باخە نامیەکاو دەگاو
هانەگەرمڵەی کە ئینا بەینوو هانەگەرمڵەی و کەیمنەینە “باخوو ڕەزا سان”ین.
ئی باخە هینوو یانەو لالۆ حەسەنی بە ڕەحمەتین (حەسەن بەگ).
دیارا ئی باخە ساحیب و ڕەگ و ڕیشەش هەن.
سا ئیسە با بزانمێ ڕەزا سان کێن و کێ بیەن؟
ڕەزا سان یۆ جە سانە نامیەکاو هەورامانی بیەن و یاگە دەسش دلێ تارێخوو
مەحاڵوو هەورامانینە دیارا. ئی سانە ماوا و پایتەختوو دەسەڵاتیش دەگاو
هانەگەرمڵەی بیێنە.
ساڵەو ۱۱۷۰ کۆچی مانگی، شۆنەو قەتڵەو خالید٘ سانی بە دەسوو حەیدەر بەگی،
حەمەد٘ بەگ هەقە مسانۆ جە حەیدەر بەگی و کوشۆش. جا وەختێ هەواڵوو قەتڵەو
حەیدەر بەگی یاوۆ لا پادشاو بابانی، دەسوو مد٘ۆ ڕەزا سان کوڕوو بارام سانی
بۆ سانوو هەورامانی.
جا ئەچی زەمانەنە خەسرەو خانی والی (شوو مەستوورەی ئەردەڵانێ) جە لاو
قاجارەکاوە بۆ حاکموو سنەی و حکوومەتوو گرد٘وو هەورامانی مسپارۆ بە ڕەزا
سانی.
ڕەزا سان دلێ ساناو دەورەو وێشەنە بێ وێنە بیەن و مەللا عەودللا (قازی شەیدا) جە بارەشۆ پێسە فەرماوۆ:
“ڕەزا سان ئینسانێ نەتەرس، یێهەردار، دیندار و چەنی شێوەو حکوومەت داری
ئاگا بیەن. دەورەو دەسەڵاتداری ئاد٘ینە خەڵکوو هەورامانی بە گرد٘ بارێرە
ئاسایش و وەشینە ژیوان و مەحاڵوو هەورامانی ترۆق و گەشەنە بیەن و ڕزق و
ڕۆزی خەڵکی جە ئەوپەڕوو هەرزانینە دەس کەوتەن.
هیچ کەس نەتاوانش گران ورەشی کەرۆ، هەرپاسە ئانێ کە یانەشا نەبیەن،
مزگیەکانە تاوانشا ژیوا و هەوانتە وارد٘ە و جل و بەرگشا دریان پەنە.”
دەورەو دەسەڵاتداری ڕەزا سانینە هیچ ئاشۆ و جەنگ و جڵەبێوە نەبیەن وەڵاتەنە و خەڵک ئاسایشەنە ژیوان و سەی سەرەو ڕانیاری ڕەزا سانیوە گرد٘وو بەگزاد٘ەکاو هەوراماناتی دەگا و مەحاڵوو وێشانە فرە عال و نەرم و نیان چەنی خەڵکی هۆرست و نیشتشا کەرد٘ەن و زڵمشا نەکەرد٘ەن وەنەو کەسی.
جە ماوەو دەسەڵاتداری ئاد٘ینە ئاوەد٘انی ڕوەش کەرد٘ێنە وەڵاتی و مزگی دەگایەکاو نەروی و هەواس ئاوای نەوێ کریەنێوە و مەحاڵوو شامیانیچەنە چند٘ پرد٘ی بەسیەنێ. هەرپاسە لەلە و دایانی زاڕۆڵە هەتیماش گێرتەن گەرد٘ەن و ناستەنش بێ نازێ و بێ خاترێ با.
ڕەزا سان جیا جە واریاتوو گەنماو مەحاڵوو هەورامانی، گرد٘ ساڵێ ۱٥۰۰ تەغارێ گەنم و یەوش ئەسان و بەینوو فەقیر و هەژارینە بەشش کەرد٘ەن تا مەحتاجێ و ئاورێ نەبا . ماچۆ ڕەزا سان چوون ئینسانێ پاک و دەسند٘ەدار بێ، هەر داواکاریەش جە والی سنەی یا پاتشاو بابانی بیە، جە ئەوپەروو ئێحتێرامینە وەرش گێرێنێ.
ڕەزا سان شۆنەو ۲٥ ساڵا حکوومەتیرە، ئاخرش ساڵەو ۱۱۹۷ کۆچی مانگی جە سەفەرێنە کە کەرۆ پەی “قەڵا چوار لانی” نەوەش گنۆ و عەمرەو خود٘ای کەرۆ، بەڵام سەروو وەسیەتوو وێش، جەنازەکەیش ماراوە و زیارەتەڵانوو حەمەد٘ی٘ غەیبینە کە ئینا بەینوو هانەگەرمڵەی و کەیمنەینە ئەسپەرد٘ەو خاکیش کەرا. ماچا ڕەزا سان ئێند٘ە ئەهلوو نما و تەعاتی بیەن، تاخایت کەسانێ کە چاوەڵ ئەهلوو نما و تەعاتی نەبیێنێ، دەسشا کەرد٘ەن نما و تەعات و دایم مزگیێ نرکەشا ئامان جە خەڵکی.
سوبحان ئەمینی
