:
گەر ویەردەو ژیواو ئینسانەکا وەروو چەما گێرمێ ، چا ڕۆوە کە ژەنی بیە بە ئەڎا زوانیچ بی بە بەشێ نەبڕیا جە ژیواو ئینسانەکا . بەلام ئانە کە بیەن یاگێ باسی و ئاڕۆ ئێمەش چێگەنە جەمێ کەردێنێمێوە ، جە بەین بەردەو زوانەکان جە لاو دەسەڵاتدارە مڵهۆرەکاوە بە شێوەی تایبەت . جە جیهانەنە یۆهەم جار جە دماو دەس پەنە کەردەو کوڵۆنیالیزمی جە ساڵەکاو ١٥٠٠ زائیینی پیڵارە کۆشتەو زوانەکا بی بە بەشێ جە ویروو داگیرکارە جیهانیەکا . دوەم جار جە دماو وەش کەردەو دەۆڵەتە تازەکا جە ٢٠٠ ساڵی ویەردەنە چێروو نامێ دەۆڵەت – نەتەوەینێ جارێ تەر زوانەکێ کەوتێ وەروو حەڕەشێ فۆتای . بە تایبەت جە کوردستانەنە جە دماو وەش بیەو دەۆڵەتەکا ئێرانی ، تورکیەی ، عێراق و سوریەی جە ساڵەکا ١٩١٥ تا ١٩٢١ ی زوانەکا ، نەتەوەکەیما کەوتێ وەروو حەڕەشێ جە بەین شییەی .
بەلام ئانە کە بی بە هۆ ئانەی کە ڕۆ ٢١ فێبرێوەری پسۆ ڕۆ جیهانی زوانی ئەڎایی دیار کریۆ ، ویەردەکەش گێڵۆوە پەی ئا وەختەیە کە جە ساڵەو ١٩٥٢ هندووستان جە پاکستانی جیا بیۆ . ئیی روەدایە بی بە هۆ ئانەی کە خەڵکوو بەنگڵادشی ئیتر زوانی ئردوو پسۆ زوانی فەرمی وێشا نەشناسا و جە وەرانوەروو فۆتیای زوانی بەنگاڵی جە لاو دەۆڵەت و پاکستانیوە سەر هۆردا . جە ساڵەو ١٩٥٢ ژمارێ جە مسیارەکا زانشتگاو دکای جە وەرانوەروو سیاسەت و دەۆڵەت و پاکستانی ئاخێزێ فەرهەنگیشا دەس پەنە کەرد . چی ئاخێزەنە ١١ مسیارێ بە دەسوو هێزەکا پاکستانی گیانشا جە دەسدا . کۆشتەو ئا ١١ مسیارا بی بە بنەڕەت و سەرهۆرداکا بەنگڵادشی جە وەرانوەروو دەۆڵەت و پاکستانی . ئاخێزەکە بی بە هۆ ئانەی کە جە ساڵەو ١٩٥٦ی دەۆڵەت و پاکستانی دڎان بنیۆ بە زوانی بەنگلادشیرە . جە دماو چنها ساڵا ڕێکوزیاو یۆنسکۆی جە ٢١ فیبروێری ١٩٩٩ی ڕۆ گیان جە دەسداو ١١ مسیارە بەنگڵادشیەکەیش پسۆ ڕۆ جیهانی زمان و ئەڎایی دیار کەرد . جە ساڵەو ٢٠٠٠ی تا بە ئاڕۆ جە لاو یۆنسکۆیەوە ئی ڕۆە یادش کریۆوە . تا جە وەرانوەروو فۆتای بە ئەنقەسوو زوانەکا وەر گیریۆ .
بەلام چی ئی ڕوە پەێ ئێمەی هۆرامی گرنگا ؟
بە پاو ئەتڵەسوو زوانشناسی یۆنسکۆی جە ٦٧٠٠ زوانێ کە تا ئارۆ مەنێنێ و کەم تا فرە پەنەشا منویسیۆ و قسێشا پەنە کریا، چی زوانانە ٢٤٧٤ زوانا هەڕەشێ نەمەنەیشا ئینا سەرەو. هەرپاسە نامێ ٢٣٠ زوانا دلێ ئی ئەتلەسینە هەنە کە جە ساڵەو ١٩٥٠ یەو تا ئیسە بە تەمامی فوتیاینێ . هەر پاسە ٢٠٠ زوانێ جە یەرێ(٣) نەوێ ویەردێنە دلێنە شیەنێ. هەڕەشێ فوتیای سەرو ١٧٠٠ زوانا فرە جدین . زیاتەر جە ٦٠٠ زوانێ کەوتێنێ پەراوێزەو و هیچ هەرمانێوەشا پەنە نمەکەریۆ . جە ئێرانەنە ١٣ زوانێ تەرسەو فۆتیای ئینا سەرشاوە کە یۆ چی زوانا هەورامین . بە پاو ئا سیاسەتا کە دەۆڵەتە داگیرکارەکا کوردستانی و هەر پاسە و حکوومەت و هەرێموو کوردستانی جە ماوەو ٣٠ ساڵی ویەردێنە بەردەنشا ڕاوە چانەی مشۆ تا ساڵەو ٢٠٥٠ زوانی هەورامی نزیک و پاساروو فۆتیای بۆوە .
یونسکۆ هۆکاروو ئی زوان فۆتیایە گێڵنۆوە پەی دەسەڵاتوازی سیاسی ، نادادپەروەری فەرهەنگی دەسەڵاتدارە زاڵ و ملهۆڕەکا. پۆچی وەختێ وینمێ کە بە سیستماتیک گەرەکشانە زوانەکەیما فۆتنا مشۆم جە وێما پەرسمێ ، ئەی هەرمانەو ئێمە چێشەنە ؟ چەنی تاومێ زوانەکەیما کە بیەو ئیمەن ، جە فۆتای پارێزنمێ ؟ وەختێ ئانەی زانمێ کە زوان ، نە تەنیا ئامرازوو پێوەندی بەینوو ئنسانەکان ، زوان ئەرمانەروو فەرهەنگوو خەڵکانێوەن کە قسێش پەنە کەرا . بەشێوە گرنگ جە وێبیەی(هویت) ئینسانین . زوان دیاردێوەن کە پێسەو گیاندارێوە چەنی قسە پەنەکەرەکاش ژیوۆ. یاردیدەرا پەی ئەشناسای دنیاو دەورووبەری و ئەنەیاوای جە دیاردە کۆمەڵایەتی و سرووشتیەکا. زوان کەرەسێوەن پەی بەروەستەی هەست ، سۆز ، هەرپاسە ویروو پەیلواو ئینسانەکا.
سەروو ئا ئەساسەیە ئاڕۆ نەیارێ ئازادی و گەڵمیری جە ڕاو فۆتناو زوانی ، نەتەوەکا و خەڵکەکا جە بەین بەرا . پۆچی پەێ ئێمەی هەورامی تا وانای و نویستەو زوانەکەیما نەبۆ بە سیستماتیک مشۆم گرد ڕوێ پەێ ئێمە بۆ بە ڕۆ زوانی ئەڎایی . تەنیا ڕا پەێ پارێزناو زوانەکەیما ئانەن کە وێما ڕیک وزمێ . بیمێ بە ساحێب و ڕیکوزیاو وێما . گەر زوانەکەما فۆتیا ئیتر نە ویرما ، نە ژیوایما ، نە کردەوێما پسۆ هەورامییە نمەمەنا . بێ هەڵوێستی خیانەتا بە ئەڎاکاما ، خیانەتا بە خاکەکەیما و خیانەتا بە شۆنەمایما . بەیدێ با پەێ پارێزناو زوانەکەیما سەرە ڕاو یۆگێرتەی بیمێ بە ساحێب و ڕیکوستەو وێما .
سپاس پەێ گۆش گێرتەیتا
