کۆمەڵکوشی ٩-١-٢٠١٣ی پاریسی کە ساکینە جانسز و هەڤاڵەکێش کەردێ ئامانج چی ئەجام دریا و چ ئاژێوش شونیەرە ئوما و سەرەڕاو دەیان بەڵگێ کەسەلەمناش تورکیای ئەنجام دان، چی فەڕەنسا کۆمەڵکۆشیەکەش پەردەپۆش کەرد و دۆسیەکەش وستەرە؟
جە ۹ مانگەو کانونو دووەمو ساڵەو ۲۰۱۳ی، جە پاریس-و پایتەختو فەڕەنسای ژەنە پێشەنگەو جمیەرو ئازادی کوردستانی (ساکینە جانسز ئەشناسیێ بە سارا) و هەر دووێ ژەنە کۆشەرێ (فیدان دۆغان ئەشناسیێ بە رۆژبین) و (لەیلا شایلەمەز ئەشناسیێ بە رۆناهی) کۆمەڵکوشێ کریێ. سەرەڕاو ئانەیە بکوشەکەشان عومەر گونەی دەستگیر کریا و بەبەڵگێ سەلەمیا کارش پەی دەستگاو هەواڵگری و سیخوڕی میتی تورکی کەردەن و بە فەرمانو میتی تاوانەکەش ئەنجامدان و جەی ئی چوارچێوەنە چەندین بەڵگێ تەرێ دەنگیێ و دیمەنییێ و وێنەیی و نویسیێ بەدەستێوزیێ، بەڵام دەوڵەت و دادگەری فەڕەنسای تاوانەکەی پەردەپۆش مەکرانێ. جە ئی چوارچوەنە عومەر گونەی بە شێوازێکی گوماناوی جە زیندانەنە کوشیا و واچیا، گوایا تۆماری سەرەتانی سەرەشەنە بییەن، بە ئا هۆکارە مەردەن.
پەی پەردەپۆشکەردەکەی هامکات چەنی کوشتەی عومەر گونەی سەرجەم بەڵگێ و دۆسیێ سەرو کۆمەڵکوشیەکەی کە جەلاو دادگای و دادوەری فەڕەنسای بیێنێ، بانگەشە کرا دزیێنێ.
“کۆمەڵکوشیەکە چەنی ئەنجام دریا و دادگا هەڵوێستش چیش بێ”
٨ ساڵێ وەرتەرساڵ جە باڵەخانەو ناوەندو کوردستانی جە شارو پاریسی، ژەنە پێشەنگەو جمیەرو ئازادی کوردستانی و یوە جە ئەرەمەزنەرانو پەکەکە-ی (ساکینە جانسز ئەشناسیێ بە سارا) و هەر دووێ ژەنە کۆشەرێ (فیدان دۆغان ئەشناسیێ بە رۆژبین) ئەندامەو کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستانی- کەنەکە و (لەیلا شایلەمەز ئەشناسیێ بە رۆناهی) ئەندامەو ڕێکوزیاو گەنجانو کوردی جە ئەرووپا، دڕندانە شەهیدێ کریێ. هەر زوو بەرکەوت و ئاشکرا بی کە کەسێ بەنامێ عومەر گونەی بە فەرمانو دەستگاو سیخوڕی تورکیای تاوانەکەش ئەنجام دان. دمانی ئانەیە گونەی دەستگیر کریا و دزانش نیا تاوانەکەیەرە، دادگا و دادوەر دەستشان دا پەیجۆری و پارێزێ قوربانیەکانو کۆمەڵکوژییە سەدان بەڵگێ حاشاهۆرنەگێرێشان وستێ وەردەست و دادگای و دادوەری گردی فەرەنسای.
جە ماوە نزیک بە چوار ساڵان جە پڕۆسە و دادگاییکەردەکەیەنە بە بەڵگێ دەنگیێ و دیمەنییێ و وێنەیی و نویسیێ سەلەمیا کە عومەر گونەی ودەزگاو سیخوڕی تورکیای- میت پیلان و بەرنامەو کۆمەڵکوشیەکیەشان متێنەرە و ئەنجامشان دان. بەڵام دادگاو فەڕەنسا هەرگیز باسش جە ئانەیە نەکەرد و جە بارە حقوقی و قانونیەکەوە دزانش بە ئا ڕاستیەرە نەنیا.
“دادگا دۆسیەکەش وستەرە”
جە وەختێوەنە بڕیار بێ جە ٢٣ کانونو دووەمو ساڵەو ٢٠١٧ دادگا دەست بە ئەرەنیشتەکێ دۆسیەو کۆمەڵکوشی پاریسی بکەرۆنەوە هەتا ٢٤ ی شوباتو هەمان ساڵی به‌رده‌وام ببۆنە، بەڵام بەهۆکارو ئانەی پڕێوەنە عەمەر گونەی تاوانباری سەرەکی بە شێوازێوی گوماناوی جە زیندانە گیانش جەدەستدا و واچیا بە نەوەشی مەردەن، ڕاڕەو دۆسیەکەی و دادگای فاڕیا و دادگا فەڕەنسای بڕیارشدا بە ئەرەوستەی دۆسیەکەی.
بەڵام پارێزەرێ قوربانیەکێ کۆمەڵکوشی پاریسی دژ بە بڕیارەکەی مدرێوە و ئاشکراشان کەرد، نمەکریۆن دۆسیەکە ببەسیۆنەوە تەنها بە عومەر گونەی کە تاوانباری سەرەکییەن، چونکە بە دەیان بەڵگێ سەلەمیان چەندین گەورە کاربەدەستێ تورکیا بەشدارێ تاوانەکەی بیێنێ و نمەکریۆن پەلکێشی دادگای نەکریانێ. پارێزەرەکێ دەستنیشان کەرد، دۆسیەکە تەنها حقوقی و قانونی نییەن، بەڵکو تەمام سیاسییەن و وەرو ئانەیە تانە جە بڕیارەکەو دادگای مدانی و پەسەندش نمەکەرانێ و هەرگیزیچ دەست جە دۆسیەکەی هۆرنمەگێرانێ.
…..
“پەیوەندی عومەر گونەی و میتی تورکی”
عومەر گونەی تاوانباری سەرەکی کۆمەڵکوشی پاریسی، نزیک بە ساڵێوە وەر جە کۆمەڵکوشیەکەی جە ئەڵمانیاوە شییەبێ پاریس و پەیوەندیش بە جمیەرو ئازادی کوردی کەردەبێ. ئیتر جە دمای ئانەیە وردە وردە متمانەش پنە مەکریۆنە و چەنی ئەندامێ و لایەنگرێ جمیەرەکەی تێکەڵ مەبۆنە و تا دەرنجام سەرەش ناوەندو زانیاری کوردستانی جە پاریس بەرمشۆنە و بە هامکاری و ڕانمونی میتی پیلانەو تیرۆرکەردەی ساکینە جانسزێ و هەڤاڵەکانش مجارە. گونەی شۆنەو ئەنجامدای کۆمەڵکوشیەکەی، جە کۆجیەو “لافایت”ی دەسگیر مەکریۆن و پۆلیس ونەش مەپەرسۆنەوە. نامبریا سەرەتا نکۆڵی جە ئەنجامدای تاوانەکەی مەکەرۆن، بەڵام وەختێوە کە دیمەنێ تۆمارکریێ کامێراکێ چەمداریش نیشانە مدریانێ، تێستی دی ئێن ئەی-ش پەی مەکریۆن، پەنجەمۆرش جە یاگێ تاوانەکەیەنە بەرکەوتێ و ئەوامەنەو بارووتی سەر چاکەتەکەیشەوە ئێزیاوە، بەناچاری دزانش نیا ئەنجامدای تاوانەکەیەرە.
یەک ساڵ دماتەر یانی جە ٢٠١٤ نە، بەڵگێ تەرێ پەیدێ کریێ. جە ئا ساڵێنە میانەو ڕژێمەکەو ئەردۆغانی و تاقمەکە فەتوحوڵڵا گولەن-ی تێکشی و هەر دووێ لا پەی زڕنای نامێ هەنتری، کۆمەڵێ بەڵگێ دەنگیێ، دیمەنیێ و نوسیاریێشان جە ئەنتەرنێتەنە وەڵاوێ کەردێوە، کە بەشێ جە ئا بەڵگا پەیوەستێ بێنێ بە پیلانەو ئەنجامدای کۆمەڵکوشی پاریسی و سەلەمنێنێش کە ڕاستە ڕاستە ڕژێمو ئەردۆغانی وەرپەرسیار و ئەنجامدەرو کۆمەڵکوشیەکەیەن.
شۆنیشەرە تۆمارێوی تەری دەنگی وەڵاوکریاوە کە دلێشەنە عومه‌ر گوینه‌ی و ٢ سیخورێ ڕژێمو تورکیای پێوەرە پیلانو تیرۆرکەردەی ساکینە جانسزێ مجارە. جە تۆمارەکەنە باس جە وردەکاری تیرۆرەکەی مەکریۆنە و پنەوازی بە بەدەستوستەی چەکی پەی کوشتەی ساکینەی قسێش سەر مەکریانێ.
تۆمارەکە دەنگییەکە جەلاو پۆلیسە پسپۆره فه‌ره‌نسیه‌کاوە پەشتراست کریاوە و ئا کەسە پەیجۆرکارە فەرەنسیێ کە جە نزیکەوە شۆنیەرەلوای پەی تاوانەکەی مەکەرێنێ ئاشکراشان کەرد: جە دمای ئاشکرا بییەی ئەنجامدەرێ کۆمەڵکوشیەکەی و پەی ئانەیە کوشەری سەرەکی یانی عومەر گونەی زیاتەر وردەکاریێ تاوانەکەی ئاشکرا نەکەرۆن کە جە رێککەوتو 21 کانونو دوه‌مو 2013 ده‌ستگیرکریابێ، میت هەوڵش دا جە زیندانە بڕفانانەش و ڕزگارز بکەران، بەڵام پیلانەکەشان ئاشکرا بی و سەرش نەگێرت و شکست ئاورد.
“ئیتر دەست کریا بە لاڕارەبەردەی ڕاستی کۆمەڵکوشیەکەی و پەردەپۆش کەردەیش”
دمابەدمای ئانەیەکە پیلانو دەربازکەردەی عومەر گونەی جە زیندان ئاشکرا بی و شکستش وارد، شێوازێوی تەر جە پیلانی گیریانەوەر. ڕژێمو ئەردۆغانی کە دەستەکەش کەشف بییەبێ و بەڵگی تاوانباریش جە کۆمەڵکوشیەکەنە حاشاهۆرنەگێرێ بێنێ و تاوانەکە سەرش ساخ بییەبێوە، فاشارە سیخۆڕیێ و هەواڵگریێ و ئابوریێ و دارایێ و سیاسیەکێش دژ بە دەوڵەت و حکومەتو فەڕەنسای وستێ گەڕ و چێر بەجێر و بەئاشکرا چەندین پەیمانێ و ڕێککەوتێ تازێش چەنی حکومەتی فەرەنسی ئیمزێ کەردێ کە بەهۆشانەوە فەڕەنسا دەیان ملیارد یۆروێ قازانج مەکەرێ و کەلوپەل و تفاقێوی سەربازی فرە بە تورکیا مەورەشێ. دەرەنجام ئانەیچە بەرهەمشدا و هەر خێرا حکومەتی فەڕەنسی فشارەکێش پەی سەرو دادگای و دادوەری زیادێ کەردێ. دادگا و داوەری گردیی فەرەنسای هەرچی بەڵگێ سەبارەت بە گەورە کاربەدەستەکێ تورکی بێنێ و سەلەمنێنیش دەستشان جە کۆمکوشیەکەنە هەن، نەوستێشانە دۆسیەو کۆمەڵکوشیەکەی و نادیدێشان گێرتێ.
هەر جە ئا چوارچوەنە، جە دۆسیەو کۆمەڵکوشی پاریسیەنە سکەنداڵ “ئاوڕووشییە”ی گەورە ڕووشدا و واچیا کە گوایا “کۆمپیوته‌رو دادوەری گردیی فەرەنسای، ژان دویێ-ی کە ڕاستەوێ پەیجۆری پەی کۆمەڵکوشیەکەی مەکەرێ و سەرجەم بەڵگەکەێ کۆمپیوتەرەکەشەنە بێنێ، جە 25و ئەیلولو 2013ی جە یانەکەشەنە دزیان.
بەڵام سەرجەم ئی پیلانێ کۆڵەشان بە خانەوادێ و پارێزەرێ قوربانیەکان و گەلو کوردی و دۆستەکانش نەدا و سورێ بیێ سەرو بەردەوامیدای بە دادگاییکەردەکەی و ونەکۆڵیای زیاتەر جە دۆسیەکەی. هەر پۆکەی بەناچاری ونەپەرسای جە دۆسیەکەی 2 ساڵی تەمام بەردەوام بێ. بەڵام دادگا و دادوەری گردیی فەرەنسی دەستی دەستی بە دۆسیەکەی و بەڵگەکان مەکەرێ بە ئا ئومێدە کەسوکارێ و پارێزەرێ قوربانیەکان و گەلو کوردی و دۆستەکێش کۆڵە جە دادگاییکەردەکەی و کۆمەڵکوشیەکەی بدانێ. ئانەیچە فاشارێوی فەرەش وستەبێ هەم سەرو حکومەتی فەڕەنسی و دەزگا دادگەریەکەیش هەم ڕژێمە کۆنەپارێز و فاشیست و دژە کوردەکەو ئەردۆغانی.
پەی وێ دەربازکەردەی جە ئا فاشارەیە، جە مانگەو 4و ساڵەو 2015یەنە بە ڕانمونی حکومەتی فەڕەنسی دادگا بڕیارشدا دۆسیەکە بوزیۆرە و جە 13و ئابو هەمان ساڵیەنە ئا بڕیارە کیانیا پەی دادگاو سزا قورسەکانو پاریسی.
سه‌ره‌تا دادگاکە بریارشدا کە جە 5 و16 ی کانوونو دوه‌مو ساڵەو 2016یەنە ئەرەنیشتەو دادگای ئەنجام بدریۆنەوە. بەڵام چیرو فشارەکانە ئانە هەرگیز ڕووەش نەدا و جە 24 حوزەیرانیەنە بەرکەوت کە دۆسیەکە پەی 23 کانوونو ساڵەو 2017 دما وزیانەوە.
“پەی وێ دەربازکەردەی جە کۆمەڵکوشیەکەی و بە یەکجاری ئەرەوستەی دۆسیەکەی عومەر گونەی-شان کوشت”
دماوستەی دۆسیەکەی مشتومڕ و گفتوگۆ و توڕەیی فرەش شۆنیەرە ئاوما و هەم خانەوادێ و پارێزەرێ قوربانیەکان و هەم کورد و دۆستەکێش بە چالاکیێ جۆراوجۆرێ ناڕەزایەتیشان نیشانەدا و فاشاری زیاتەرشان وست سەرو حکومەتی فەڕەنسی و دادگەریەکەیش تا ڕاستیەکەی ئاشکرا بکەرۆن. ئی جارە فشارەکێ فرە قورسێ بێنێ و ئاستەم کریێ دادگا و حکومەتی فەڕەنسی نادیدێشان بگێرانی. پەوکەی پەی ئانەیە ڕاستیەکە ئاشکرا نەبۆنە، پەنا بریا بە کوشتەی عومەر گونەی. جە ئا چوارچێوەنە کوتوپڕ واچیا، گوایا گونەی نەوەشەن و تۆماری سەرەتانی ئینا سەرەشەنە و بە ئا هۆکارە جە ١٧ و کانوونو یه‌که‌مو ٢٠١٧ یەنە جە زیندانەنە گیانش جەدەستدان یان مەردەن.
ئیتر جە دمای ئانەیە دادگا بڕیارش دا بە ئەرەوستەی یەکجاری دۆسیەکەی، بە ئا بەهانە کە گونەی تاوانباری سەرەکییەن و مەردەن و قانون ڕا بە بەردەوامی دادگایی کەردەکەی نمەدۆنە.
“پەی چێشی دۆسیەکەی وزیارە و ئەگەر ئاشکرا بکریێ چێش ڕووە دێنە”
ئیتر دۆسیەو تیرۆرکەردەی ژەنە پێشەنگەو جمیەرو ئازادی کوردستانی و یوە جە ئەرەمەزنەرانو پەکەکە-ی (ساکینە جانسز ئەشناسیێ بە سارا) و هەر دووێ ژەنە کۆشەرێ (فیدان دۆغان ئەشناسیێ بە رۆژبین) ئەندامەو کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستانی- کەنەکە و (لەیلا شایلەمەز ئەشناسیێ بە رۆناهی) ئەندامەو ڕێکوزیاو گەنجانو کوردی جە ئەرووپا، بی بە ٢٦ مین دۆسیەو تیرۆری سیاسی جە فەڕەنسانە کە بەبێ ئاشکرا کەردەی تاوانبارەکان و سزای دایشان، نا قانونیانە و نائەخلاقیانە بوزیۆرە. چونکە جە فەرەنسا تا ئیسە ٢٥ تاوانێ تەرێ سیاسیێ ڕووەشان دێنە کە تا ئارۆچ هیچکامشان ڕۆشنێ نەکریێنوە و کەس سەرشان دەستگیر نەکریان و سزا نەدریان و سەرجەمشان دەوڵەت و حکومەتی فەڕەنسی پەردەپۆشێ کەردێنێ.
چونکە ئەگەر تا تیرۆرە سیاسیێ ئاشکرێ بکرینێ، ئاوەختە وەڵێ گردیەنە ئەردۆغان و چەندین کاربەدەستێ باڵێ ڕژێمەکەیش و چەندین کاربەدستی فەرەنسیێ و تەنانەت ئەورووپێێ و وڵاتێ تەرێ جیهانێ ئەشیەی پەلکێشیێ دادگایی بکریێنێ و سزای قورس بدریێنی. هامکات چەندێن سکەنداڵی گەورێ دەستگاکێ هەواڵگری و سیخوڕی ئا وڵاتا و ڕێککەوتێ و پەیمانێ چێر بەچێرێ بەرژەوەندیوازێ کە حکومەتەکی سەرو حسابو گەلو کوردی و گەلە بندەستەکێ تەرێ ئیمزێشان کەردێنێ، ئاشکرێ ببیێنێ و ئەشیەی دادگای گەورەی میاندەوڵەتی پەی دەستگیرکەردەی و سزادایشان ڕێکوزیابێ.
